461. (New York Times) Việt Nam: Gia tăng nỗi sợ đổ vỡ kinh tế

Tác giả: Thomas Fuller 22-8-2012

Người dịch: Đan Thanh

TP.HCM, Việt Nam – Những đội thợ xây đã xây đến tầng một của công trình từng là cao ốc Sài Gòn (Saigon Residence) – một tòa nhà cao tầng ở trung tâm TP.HCM. Giờ thì tất cả những gì cái dự án bị hủy bỏ đó để lại, là những đống gạch vụn, những thanh kim loại gỉ, và một nhóm nhỏ bảo vệ; những người này đã biến nền xi măng của công trình thành một bãi trông xe máy.

Tại các đô thị lớn ở Việt Nam, thị trường bất động sản một thời bùng nổ bong bóng giờ đã đổ vỡ. Hàng trăm công trường xây dựng bị bỏ hoang là dấu hiệu rõ nhất của một nền kinh tế ốm yếu.

Một quan chức cao cấp trong Đảng Cộng sản Việt Nam, khi đứng nói chuyện trong phòng khách sang trọng của một tòa nhà xây kiểu Pháp, đã so sánh các vấn đề kinh tế của đất nước với vụ sụp đổ của thị trường cách đây 15 năm, đánh sập nhiều nền kinh tế châu Á.

“Tôi có thể nói rằng tình hình cũng giống như khủng hoảng Thái Lan năm 1997” – ông Hứa Ngọc Thuận, phó chủ tịch Ủy ban Nhân dân TP.HCM, cơ quan hành pháp cao nhất thành phố, nói. “Giới đầu tư bất động sản đã đẩy giá lên cao quá. Họ mua nhà để đầu cơ chứ không phải để sử dụng”.

Các vấn đề kinh tế của Việt Nam có vẻ ít nghiêm trọng hơn các vấn đề của thời khủng hoảng tài chính 1997: Nền kinh tế vẫn tăng trưởng, mặc dù tương đối chậm, ở mức xấp xỉ 4%. Tuy nhiên danh sách các vấn đề của đất nước vẫn tiếp tục kéo dài ra.

Tuần này, vụ bắt giữ Nguyễn Đức Kiên, một trong các thương nhân giàu nhất Việt Nam, đã làm chỉ số chứng khoán của đất nước sụt 4,8% vào hôm thứ ba, mức sụt giảm lớn nhất trong bốn năm qua. Lý do buộc tội ông Kiên còn rất mơ hồ. Truyền thông nhà nước cho biết ông bị buộc tội hoạt động kinh doanh bất hợp pháp.

Cái cách xử lý vụ việc rất tù mù đó cho thấy rõ một yếu tố chủ chốt, ngày càng làm trầm trọng thêm, các tai họa của đất nước: Cuộc hôn phối vụng về giữa một ban lãnh đạo đảng cộng sản đầy bí mật với một nền kinh tế tư bản chủ nghĩa; cuộc hôn phối ấy đang làm mờ tối những triển vọng phục hồi của đất nước 91 triệu dân này.

Giới đầu tư nghi ngờ khả năng quản lý kinh tế của chính phủ, và đặt câu hỏi về độ tin cậy của thống kê. Ngân hàng trung ương cho rằng, cứ 10 khoản nợ trong hệ thống ngân hàng, thì có 1 khoản mà người đi vay đã không còn hoàn trả được nữa. Nhưng Fitch Ratings thì nói, tỷ lệ nợ xấu có lẽ còn cao hơn thế nhiều.

Nếu như cuộc khủng hoảng năm 1997 thường bị quy là do “chủ nghĩa tư bản thân hữu” gây ra, thì các vấn đề của Việt Nam có thể được xem như chủ nghĩa tư bản thân hữu với sự méo mó của chủ nghĩa cộng sản. Các doanh nghiệp quốc doanh đầy những bạn bè, chiến hữu của các cấp lãnh đạo trong Đảng Cộng sản.

“Nhà nước bị thao túng bởi những người nằm trong nhà nước để làm tiền” – ông Jonathan Pincus, hiệu trưởng Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbrights ở Việt Nam, nói.

“Gạt được Đảng Cộng sản ra khỏi công việc quản lý các doanh nghiệp này, đó là điều cần phải làm” – ông nói. “Tôi chưa thấy điều đó trong chương trình”.

Giống như với các bong bóng bất động sản ở những nơi khác trên thế giới, các nhà đầu tư ở Việt Nam tận dụng luồng tín dụng dễ dãi để xây nên nhiều cao ốc, với hy vọng bán mau để kiếm lời. Sự khác biệt mấu chốt nằm ở chỗ, một số trong những nhà đầu cơ bất động sản lớn nhất Việt nam lại là các doanh nghiệp thuộc sở hữu Nhà nước, với những mối quan hệ hàng đầu với Đảng Cộng sản, cùng khả năng tiếp cận vốn rẻ. Các doanh nghiệp đó giờ đây đang phải vật lộn với mức nợ không bền vững, hoặc như trong trường hợp Vinashin và Vinalines – hai tập đoàn nhà nước lớn – thì đang loay hoay với tình trạng phá sản.

Thành phố Hồ Chí Minh vẫn sôi sục năng lượng, đầy khách du lịch và khổ sở vì tắc nghẽn giao thông – tất cả đều là các dấu hiệu của sự phục hồi kinh tế ở thành phố. Nhưng điều đó che giấu các biểu hiện của một tai họa kinh tế trên toàn quốc: Người trẻ khó kiếm việc làm hơn; gần 20% số doanh nghiệp vừa và nhỏ đã phải ngừng kinh doanh trong năm qua,và các dự án cơ sở hạ tầng đô thị thì hoặc bị hoãn hoặc bị hủy.

Ông Lê Đăng Doanh là nhà kinh tế hàng đầu và là cựu quan chức cấp cao ở một tổ chức nghiên cứu thuộc chính phủ. Ông cho biết mình rất lo lắng về thời điểm xảy ra các vấn đề của đất nước: đúng vào lúc nền kinh tế toàn cầu đang sa lầy vì nợ nần, và châu Âu đang vật lộn với bài toán lưỡng nan hiện tồn là giải quyết đồng euro.

“Vấn đề ở Việt Nam là một thứ cốc-tai rất, rất độc, được pha bằng khủng hoảng nợ châu Âu, sự trì trệ của nền kinh tế Mỹ, cùng với một tình thế cực kỳ nguy kịch của nền kinh tế quốc dân” – ông Doanh nói. “Đó là một sự kết hợp rất nguy hiểm”.

Khu vực tư nhân đang giúp nền kinh tế sốc tới – Việt Nam là nhà xuất khẩu lớn trang phục và giày dép sang Mỹ; nhưng dòng ngoại hối chảy vào đã chậm đi.

Cam kết của giới đầu tư nước ngoài là 8 tỷ USD trong nửa đầu năm, chỉ còn bằng một phần tư so với mức cùng kỳ ba năm về trước.

Hậu quả của các vấn đề kinh tế Việt Nam là rất sâu rộng. Thu nhập của các chính quyền địa phương bị thu hẹp lại trên toàn quốc, do mức phí chuyển nhượng bất động sản vốn tạo thành một tỷ lệ lớn trong thu nhập của họ. Ông Thuận, vị quan chức cao cấp của TP.HCM, cho biết đường tàu điện ngầm đầu tiên của TP. HCM hiện tại đã được xếp lịch để hoàn tất vào năm 2016, chậm một năm so với kế hoạch.

Tại Đà Nẵng – thành phố miền Trung, phát triển thịnh vượng suốt thập niên qua – các quan chức đã buộc phải hủy nhiều dự án bất động sản ở ngoại ô. Phó giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư Đà Nẵng, ông Trần Văn Sơn, nói rằng ông “rất lo lắng” khi thành phố phải giảm tốc độ phát triển, do số thuế thu về còn chậm hơn cả tiến độ các dự án.

Thanh niên bây giờ khó tìm được việc làm tốt. Ở ngoại thành thủ đô Hà Nội, Nguyễn Duy Hưởng, 21 tuổi, con một gia đình nông dân, đã mất cả nửa năm tìm việc sửa chữa máy tính mà không được.

“Chỗ nào tôi đến xin việc, họ đều bảo là đang tìm kỹ thuật viên thật sự thành thạo” – anh Hưởng nói. “Họ không nhận thực tập”.

Như rất nhiều thanh niên Việt Nam, Hưởng ở ranh giới giữa công nghệ thông tin và một nền kinh tế nông thôn. Anh làm việc bán thời gian ở một cửa hàng in ảnh, công việc là dùng phần mềm để làm trắng da và tẩy các vết đen, nhưng thu nhập chính của gia đình anh lại là từ làm nông, trồng lúa bằng tay. Trong lúc đi tìm một việc làm kín thời gian, gần đây anh đã bắt đầu tham dự một khóa học lập trình của Reach, tổ chức phi lợi nhuận do hội từ thiện Anh Plan International thành lập.

Các vấn đề mà thanh niên gặp phải chưa là gì so với quy mô của cuộc khủng hoảng việc làm ở Tây Ban Nha và Hy Lạp. Tuy nhiên, tìm việc không còn dễ dàng như vài năm trước nữa.

“Bây giờ các công ty có nhiều lựa chọn hơn” – Nguyễn Thị Vân Trang, trợ lý chương trình đào tạo, nói. “Họ không còn cần phải nhận trẻ con ngoài đường vào làm nữa”.

Chính quyền giải quyết các vấn đề của đất nước bằng các công cụ kinh tế vĩ mô kinh điển: thắt chặt cung tiền để kìm hãm lạm phát hai con số, sau đó cắt giảm lãi suất của năm nay xuống để kích thích nền kinh tế.

Tuy nhiên, các ngân hàng vẫn rất thận trọng, một phần vì con số khách hàng không trả được nợ ngày càng tăng lên. Cung tín dụng cho nền kinh tế đang thu hẹp lại và tiêu dùng đang ở mức rất thấp; siêu thị chẳng hạn, bị sụt giảm doanh số bán hàng từ 20 đến 30%.

Nhà kinh tế Lê Đăng Doanh nói rằng Việt Nam cần làm nhiều hơn là chỉ bơm tiền với lãi suất thấp.

Ông Doanh bảo, các tập đoàn nhà nước làm ăn không hiệu quả như Vinashin – đã mở rộng một cách điên cuồng vào những ngành họ không đủ trình độ vận hành – thì phải cơ cấu lại, tư nhân hóa hoặc giảm bớt quy mô.

“Bây giờ là thời điểm tốt để thực hiện phá hủy sáng tạo” – ông nhắc đến khái niệm “phá hủy sáng tạo”, là khi các công ty đã định hình được thay thế bằng những đối thủ cạnh tranh có nhiều đổi mới hơn.

Cũng giống như Mỹ, sự phục hồi của nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc một phần vào sự tái sinh của thị trường bất động sản.

Tại TP.HCM, lượng cung về văn phòng cho thuê đã quá dư thừa, đến mức giá cho thuê tại những nơi đẹp nhất chỉ còn bằng nửa mức giá của cách đây ba năm. Ông Nguyễn Duy Lâm, giám đốc Pacific Real, một công ty xây dựng và bất động sản, cho biết như vậy.

Theo ông Thuận, quan chức bên Đảng, chính quyền TP.HCM đã chính thức đề nghị trung ương mở thị trường bất động sản cho Việt kiều, với hy vọng thu hút được thêm nhiều khách hàng ngoại quốc.

Mặc dù vậy, hiện nay, các công ty bất động sản như của công ty của ông Lâm vẫn báo cáo rằng hoạt động của họ đang bị đóng băng.

“Ai cũng muốn bán, nhưng không thể nào bán được, ngay cả khi đã hạ giá” – ông Lâm nói trong một cuộc phỏng vấn trên tầng thượng một khách sạn ở TP.HCM. “Không có khách”.

Ông Lâm tin tưởng vào các triển vọng dài hạn của thành phố. Nghe ông nói, thấy nổi lên một bức tranh đối nghịch về Việt Nam. Hình ảnh một tòa cao ốc xây dang dở vẫn ám ảnh trên đầu, nhưng một công trường xây dựng gần đó lại khởi sắc: Đó là một buổi tối chủ nhật, đèn pha chói sáng, chiếc cần cẩu di chuyển qua lại, và các công nhân đang xây một tòa nhà mới để lấp đầy đường chân trời của TP.HCM.