Sau
hội nghị viết văn trẻ toàn quốc lần thứ ba (12/1985) Hội nhà văn Việt nam có bố
trí cho các nhà văn trẻ phía Nam một chuyến đi tham quan thực tế tại công trình
thủy điện sông Đà. Trên chuyến xe đi sông Đà hôm ấy, Nguyễn Đức Thọ và Nguyễn
Quang Lập là xôm trò nhất. Nguyễn Đức Thọ thì phổ chèo một đoạn nghị quyết.
Nguyễn Quang Lập kể một câu chuyện tiếu lâm. Chuyện tiếu lâm thường là chuyện
dân gian, không rõ tác giả. Người kể chuyện thường thêm thắt mắm muối vào, thổi
vào câu chuyện cái hồn chuyện, nó mang tinh thần của người kể nhiều hơn là người
sáng tác ban đầu của nó. Chuyện rằng, có mấy o xã viên ở Quảng Bình đi cấy lúa
cạnh một đơn vị tên lửa phòng không. Khi có báo động máy bay địch, mấy o chạy
lên bờ tìm chỗ ẩn nấp, các o chưa kịp nằm xuống thì bộ đội đã phóng tên lửa,
làm mấy o ướt hết cả quần áo. Do mấy o khi thuật lại câu chuyện vừa thật thà, vừa
hớ hênh nên người nghe kể mới liên tưởng ra chuyện khác, và cười. Cười không ở
cốt chuyện, mà cười ở cách kể chuyện. Lập nhại giọng mấy o xã viên khéo đến nỗi,
Trần Thùy Mai nghe xong cười chảy cả nước mắt!
Hồi
ấy Lập chưa tới ba mươi, nhưng đã có “số má” trên văn đàn rồi. Hôm uống
rượu cần tại một bản dân tộc Mường, Lập có đọc bài thơ. Và mình cũng chỉ biết
Nguyễn Quang Lập không nhiều hơn thế cho tới khi gặp lại và quen nhau!
Mình
thích truyện ngắn Nguyễn Quang Lập viết về ký ức chiến tranh, về vùng đất Quảng
Bình quê Lập. Đọc truyện ngắn Nguyễn Quang Lập thấy nó phảng phất chuyện núi đồi
và thảo nguyên của Aimatop. Nó lung linh, huyền ảo, ly kỳ và hấp dẫn từ đầu chí
cuối.
Thú
thật, có nhiều nhà văn tên tuổi, nhưng nếu hỏi mình nhớ tác phẩm nào của họ là
mình tịt luôn. Thậm chí, khi cầm tờ Văn nghệ, tên tuổi họ sờ sờ ra đấy mà mình
cũng không đọc. Trái lại, có những tác giả tuy ít tên tuổi hoặc mới viết, nhiều
khi mình bập vào tờ báo, có họ là đọc ngay. Sau Nguyễn Huy Thiệp, mình nghiện
văn Nguyễn Quang Lập. Hắn viết ra cái gì mình cũng đọc ngấu nghiến. Mình ở gần
Trần Đức Tiến, phục Trần Đức Tiến ở tư cách cầm bút của hắn. Chưa bao giờ hắn cẩu
thả trong viết lách. Kể cả khi hắn viết công văn hay viết báo cáo. Văn hắn
sạch và đẹp. Hắn tỷ mỷ đến từng dấu phẩy. Nhưng đọc truyện Trần Đức Tiến thấy
con người trong đó nó cứ bần tiện, bẩn tưởi sao đó. Trần Đức Tiến, ở trong nhiều
truyện ngắn thường khai thác phần “ngợm” trong người. Không có nhân vật tích cực
hay tiêu cực riêng rẽ, mà chỉ có cái bần tiện, cái thấp hèn thường trực trong mỗi
con người. Thông điệp mà truyện ngắn Trần Đức Tiến muốn nhắn gửi là khá rõ
nhưng thường thì tác giả làm nhòe mờ đi bằng thủ pháp hiện thực huyền ảo.
Truyện ngắn Nguyễn Quang Lập thì trái lại. Nguyễn Quang Lập hiện thực đến trần
trụi. Đọc truyện Nguyễn Quang Lập chẳng thấy bóng dáng tác giả viết văn đâu cả,
chỉ thấy câu chuyện đời nó oái oăm, nó ly kỳ dâu bể thế, chẳng nói thêm nói bớt
gì cả. Lập có tài kể chuyện. Những chuyện dân dã thường ngày, chuyện tục, chuyện
thanh gì Lập kể cũng hay, cũng hấp dẫn cả. Bây giờ thì Lập quá nổi tiếng, Lập
thành quái kiệt trên văn đàn rồi, nhưng nếu chỉ kể riêng truyện ngắn thôi,
không nói hay hay dở, mình bị ám ảnh văn chương bởi Nguyễn Huy Thiệp và
Nguyễn Quang Lập. Nguyễn Huy Thiệp sắc sảo, bạo liệt. Còn Nguyễn Quang Lập thì
chân thành, trong trẻo đến tận đáy tâm hồn.
Có
nhiều nhà văn tài năng và chính tâm. Phùng Quán là một nhà văn tài năng và
chính tâm. Nhà văn chính tâm thường có cái bộc trực, yêu ghét rất rõ ràng. Cả
trong văn cũng như trong đời. Lập viết về các nhà văn bè bạn, về toàn những những
người gần gũi thân thiết, lại viết thật, viết bạo thế, không có cái chính tâm
không viết được. Mình cứ thắc mắc mãi, hình
như cả Nguyễn Huy Thiệp và Nguyễn Quang Lập chưa ai được cái giải văn học
nào. Lạ thế, không giải gì nhưng hỏi có nhà văn nào, cả già lẫn trẻ, cả các
nhà văn cây đa, cây đề trong làng văn Việt, ai không từng đọc, từng mê đắm, từng
nể phục Nguyễn Huy Thiệp và Nguyễn Quang Lập. Mình hình dung cuộc sống nó
như mặt hồ phẳng lặng, người vỗ được nên sóng cuộc đời thì dù có thời sự cách mấy
cũng là ghê gớm lắm. Không dám nói như Nguyễn Duy là họ đã chạm được tới kinh mạch
của thời đại, nhưng chí ít họ cũng đã làm rung động được cả đám đông. Cái giải
thưởng lớn nhất của văn chương lẽ nào lại không phải là tác phẩm có ảnh hưởng
sâu rộng trong công chúng?
Là
buồn thôi, chứ ai chẳng hiểu, giải còn phải thỏa mãn bao nhiêu tiêu chí khác nữa,
chứ đâu chỉ là sự yêu thích của người đọc.
Nguyễn
Quang Lập còn được nhắc đến như một nhà biên kịch tốp ten của Việt nam. Hỏi thì
Lập bảo, viết văn nhuận bút thấp quá, không đủ tiền nuôi con, nên em theo bạn
bè viết kịch bản phim kiếm tiền. Hàng loạt kịch bản phim, kịch của Lập ăn
khách, nhưng đáng quý hơn cả là Lập không chạy theo thị hiếu công chúng mà đưa
vào kịch bản những gì mà phim Việt trước đó có nhan nhản như chưởng, như sex. Lập
khai thác cuộc sống ở một khía cạnh khác, ấy là những mất mát, những đau
thương trên từng số phận của con người qua chiến tranh, qua những thăng trầm của
lịch sử. Dù rất cần tiền nhưng chưa bao giờ Nguyễn Quang Lập viết ẩu, chưa bao
giờ hắn “làm tiền” trong văn hay trong kịch cả. Cứ nhìn vào những đạo diễn, những
nhà xuất bản, những cơ quan báo chí mà Lập cộng tác, mà Lập nhờ vào đó để viết
và sống thì khắc biết điều đó. Thái độ nghiêm chỉnh trong cầm bút cũng chứng tỏ
cái chân tài của nhà văn. Không có chân tài không chơi được văn chương một cách
nghiêm chỉnh.
Mình
gặp lại Nguyễn Quang Lập lần đầu là tại một quán nhậu ở Hà nội. Có Nguyễn Trạng
Tạo và một vài người nữa. Không nhớ tên quán nhưng nhớ quán có dàn dây leo rễ rủ
thành mành xung quanh. Có nghe nói Lập bị tai nạn nhưng không hình dung được nó
ác hiểm đến thế. Một nửa người của Lập gần như bị tê liệt hoàn toàn. Mình đã rớm
nước mắt khi nghe Lập kể, em đã định nhảy lầu chết quách cho xong. Nằm một chỗ
cả năm trời, khổ mình, khổ vợ con quá nhiều lúc chỉ muốn chết. Em đã bò ra tới
tận cửa sổ rồi, chỉ chút xíu nữa là xong thì thằng con ở đâu về gọi bố, thế là
ôm lấy con mà khóc, và rồi, thương con quá không chết nữa, mà phải cố sống mà
nuôi chúng nó. Mình lục túi có năm trăm đưa Lập. Bảo là tao đọc mày nhiều rồi
mà chưa trả tiền. Mình nói cái gì Lập cũng dạ cái, nghe thương quá. Mình hơn Lập
gần cả giáp. Lập đâu đấy với tất cả mọi người chứ không riêng gì mình. Cả sau
này mình cũng thấy giữa đám đông hâm mộ, Lập vẫn tự nhiên tự tại chứ không kịch
như một vài người nổi tiếng khác. Lập quý anh Tường, anh Quán. Chơi gan ruột với
bạn bè có cá tính mạnh và luôn được đùm bọc bởi những tấm lòng của bè bạn. Hôm
Văn Công Hùng rủ mình đến nhà bọ Lập. Trời mưa lâm thâm, lạnh nhưng mưa không đủ
ướt. Đến nơi thì đã thấy Lập ngồi trong cái quán nước chờ. Hùng bảo, nó gửi tiền
mua em tập sách. Em muốn trao tận tay cho nó. Đang uống dở chai bia thì Nguyễn
Trọng Tạo rủ đi nhậu. Có cô gì ở Pháp về mời tác giả sông quê. Lập bảo, tý nữa
đi với em, lúc em bị tai nạn cô này thường gửi thuốc tây từ Pháp về cho em.
Mình
đã hết sức ngạc nhiên khi có một tên Tây to đùng vào lễ phép chào thầy Lập. Hỏi
thì biết tên này từng học tiếng Việt tại Hà nội và có đến thỉnh thầy Lập về văn
học Việt. Lập làm tất cả bằng một tay. Trông cứ tồi tội. Nhưng cái đầu hắn thì
quá tuyệt vời. Hắn kể, cứ mỗi lần hắn bị giáng vào đầu thì hắn lại thông minh
lên một tý. Lúc nhỏ, hắn dẫm phải lưỡi cuốc bị cán cuốc giáng vào đầu cho một
phát, thế là từ chưa biết làm thơ thành biết làm thơ. Và đời giáng vào đầu hắn
thêm nhiều lần đau đớn nữa mới thành ra hắn. Có thể đấy là hắn nói vui
thôi nhưng không phải là không có lý. Trời không cho ai tất cả. Trời cho anh
cái này thì lại trừ bớt của anh cái kia. Nói trộm, giá phải đổi liệt nửa người
mà được thông minh như hắn chắc lắm người dám đổi lắm.
Lập
bắt đầu chơi blog từ lúc nào mình không nhớ rõ. Hắn kể là lúc hắn nằm nhà một
mình buồn, con gái hắn mới lập cho hắn cái blog chơi cho đỡ buồn. Chẳng ngờ, nhờ blog mà đất nước lại có thêm
một nhà báo Nguyễn Quang Lập đại tài. Hắn vốn là một kỹ sư bách khoa về vô
tuyến điện, rất nhanh chóng hắn làm chủ cái phương tiện truyền thông hiện đại
này để đến với mọi người. Blog Nguyễn Quang Lập nhanh chóng trở thành một blog
hot nhất trong thế giới mạng Việt. Người ta nghiện đọc Blog Lập tới mức quên ăn
quên ngủ. Cái chất gây nghiện của hắn là khẩu văn. Không biết trước hắn có ai
đã làm chưa, nhưng có làm thì cũng đến Nguyễn Quang Lập mới đắc địa, mới thành
công vang dội thế. Hàng loạt điệp từ địa phương từ trong xó xỉnh xa xưa quê hắn
được hắn biến thành thời thượng ăn khách làm rung động hết cả mọi giới. Con người
và cái đẹp nói chung là một sự hợp lý. Mà cái gì hợp lý thì tồn tại. Không ai
có thể bắt chước được Nguyễn Quang Lập mà thành công cả. Cái đặc sản văn chương
khẩu văn này là của Nguyễn Quang Lập. Cái sáng tạo giọng văn độc đáo này của hắn,
cộng với cái tài kể chuyện bẩm sinh, cộng với cái óc hài hước nghiêm chỉnh của
hắn làm bao nhiêu người đang loay hoay tìm cách đổi mới, cách tân văn học phải
giật mình. Phải chăng, Nguyễn Quang Lập ban đầu chỉ định đem cái chất quê kiểng,
cục mịch sắn khoai của quê mình ra chơi với văn minh hiện đại đất kinh kỳ mà
thôi. Chẳng ngờ rằng, khi đặt bên cạnh vàng son muôn tía nghìn hồng nó lại
thành ra là thứ đáng xem hơn cả. Không phải trường hợp Nguyễn Quang Lập là mới
mẻ gì. Ai chẳng biết Aimatop, Gamzatop của Nga chẳng đã làm được điều đó sao?
Văn chương phải đi từ dân tộc mà ra thế giới. Bọ Lập, rồi Quê Choa, những cái
tên gọi có vẻ nhún nhường, một thời là biểu tượng của sự “cố đỉn”, giờ
thành ra như mốt thời thượng, và nhiều người tự hào được thơm lây nhờ
Nguyễn Quang Lập.
Nhớ
hôm mình họp ở Cà Mau, đã mua vé bay vào trưa ngày hôm sau. Định sáng mai
từ nhà lên thẳng sân bay luôn. Buổi chiều, Văn Công Hùng điện bảo, bác lên Sài
gòn chiều nay đi, em có chai Balentin 17, năm triệu rưởi, đã hẹn với bọ Lập với
Đỗ Trung Quân chiều nhậu rồi! Nhậu thì nhậu đâu chẳng được. Balentine 17 là cái
đinh, nhưng nói nhậu với Nguyễn Quang Lập và Đỗ Trung Quân thì lên ngay. Mình
cũng có chai Balentine không biết mười mấy nhưng nó là một lít, quà tết của
con gái, mình xách theo. Từ tàu cánh ngầm lên taxi mình nối máy cho lái xe nói
chuyện với Nguyễn Quang Lập. Đường Sài gòn buổi tan tầm chật như nêm cối, taxi
len từng mét một. Đến tối mịt mới tới được chỗ nhậu. Mình bảo Văn Công Hùng, uống
cái chai của bác đi, để chai của chú biếu Nguyễn Quang Lập mang về uống. Có mỗi
con vịt thôi mà ba thằng mình với Huy Đức quất bay hết cả hai chai. Mình và Văn
Công Hùng đón taxi về nhà, sáng không biết ai trả tiền taxi nữa. Lập
bảo mình, em vào trong này khỏe ra nhưng nhậu nhiều quá. Hà Nội tuần có một lần,
ở đây tuần bảy ngày không hôm nào thoát. Rượu là thứ nước lỏng nó không dán được cái này với cái
khác nhưng nó kết dính được người ta lại với nhau thành từng nhóm nhỏ.
Nhóm Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Trọng Tạo, Ngô Minh, Nguyễn Quang Lập từng kết
nhau bằng rượu dốc Hiếu. Rồi nhóm rượu Nguyễn Thanh Vân, Nguyễn Quang Lập. Phạm
Xuân Nguyên kết nhau bằng rượu Votka Hà nội, và vào Nam, rượu lại kết Lập lại với
Đỗ Trung quân, Huy Đức, Trần Tiến … Hôm mình hẹn Lập tới quán Dziều Đỏ, Lập bảo
em vừa ở đó về, nhưng anh cứ đến đó đi, chốc em tới. Thực ra, Dziều Đỏ không phải
do Đỗ Trung Quân làm chủ. Đỗ Trung Quân chỉ giám đốc PR thôi, chủ quán đích thực
là vợ chồng một đàn em của Đỗ Trung Quân làm xây dựng. Bộ đôi này kết với
nhau mở quán lấy Nguyễn Quang Lập làm mồi nhậu, đặc sản của quán Dziều Đỏ
là món Quê Choa. Lập hỏi mình thích uống gì, Chivas 25 hay Chivas 21? Mình bảo,
anh lạy em, anh vừa lĩnh được cái bản quyền triệu sáu, mày uống cái gì anh còn
trả được, chứ uống cái đó tao thua rồi! Lập cười, là em mời anh chứ có phải bảo
anh trả tiền đâu!. Vậy tý nữa anh trả mồi. Em mời rượu. Chivas bình sành, uống
chưa hết chai này Lập đã gọi mang ra chai khác. Mình hoảng, bảo thôi, mày lấy
đâu ra tiền mà gọi nhiều thế? Lập bảo, anh uống đi, của đại gia nó bỏ lại,
em bảo cất đó tao uống dần, chứ em tiền đâu. Ở quán Dziều Đỏ, Lập có riêng một
bàn Vip. Lập bảo, bàn này là của em. Không thằng nào được ngồi ở bàn này cả, kể
cả lúc không có em. Từ nhà Lập tới quán Dziều Đỏ đâu có gần. Lập đi nhậu bằng
taxi. Mà Lập lên xuống taxi đâu có dễ. Nhiều hôm vừa về tới nhà, Đỗ Trung
Quân lại réo: Không có ông là tụi nó về. Là tôi phá sản. Thế là lại lục tục tới
quán. Mình thương Lập quá, bảo biết thế tao không gọi, tội mày. Lập bảo, em bảo
chúng nó sắm cho em chiếc chiếu em nằm đây luôn, khỏi phải đi về cực lắm.
Mình
cũng là thằng ham vui, cả nể. Bạn gọi là đi. Đêm hôm cũng đi. Không đi là thấy
bồn chồn, áy náy. Cứ sau mỗi lần té xe lại thầm hứa là không nhậu nữa. Nhưng có
thực hiện được đâu. Lập què quặt thế,
không đi chẳng ai trách được. Nhưng Lập vẫn đi. Và mỗi lần mình đi nhậu
về bị vợ mắng, mình lại đem tấm gương Nguyễn Quang Lập ra, vợ im ngay!
Khi
mình cứ xắm nắm định viết đôi điều về Nguyễn Quang Lập, vợ bảo: Ông đọc Nguyễn
Quang Lập được bao nhiêu mà đòi viết. Quả thật, trong bộ sáng tác đồ sộ của
Nguyễn Quang Lập mình không đọc Lập được bao nhiêu thật. Bảo mình liệt kê đầu
sách của hắn thôi mình đã chịu cứng. Lập viết như bổ củi. Sức nghĩ của hắn thì
đáng nể rồi. Không nói. Nhưng mình nghĩ, hắn mổ cò một tay, vừa tác giả, vừa biên tập, vừa kỹ thuật,
vừa đọc duyệt bài… tất tật cho tờ báo ngày có tên Quê Choa của hắn thật không
sao tưởng tượng nổi. Mình đồ rằng, nếu Quê Choa mà là tờ báo điện tử của
một cơ quan báo chí quốc doanh thì chắc gì hai mươi người đã làm nổi. Khi
Lập, trước đòi hỏi của người hâm mộ, nói rộng ra là của một bộ phận không nhỏ
nhân dân yêu tin Lập, thò chân ra bên ngoài văn chương, đi vào vùng đất của báo
chí, của truyền thông, mình đã thấy lo lo. Với nhãn quan sắc sảo của hắn, với bản
chất trung thực thẳng thắn của hắn, thế nào cũng có chuyện. Và quả nhiên,
Nguyễn Quang Lập và trang web của mình trở thành mục tiêu tấn công của hacke. Sập
rồi lại xây. Xây rồi lại sập. Cứ thế hắn đánh đu với trang web của mình. Mình
mà vậy chắc đã nản bỏ lâu rồi. Mình nghĩ, giả thử mà vì một lý do nào đó, hoặc
do Lập nản mà bỏ trang web của mình thì buồn biết bao nhiêu. Cứ suy từ mình
thôi, ngày nào do bận bịu, do đi đâu xa không vào mạng được, không liếc qua Trần
Nhương, Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Quang Lập được là cứ thấy nhơ nhớ, thiêu thiếu
cái gì rồi. Những ngày mà các trang này có trục trặc, mình loay hoay mở đi mở lại,
có khi mất cả tiếng đồng hồ. Đúng là nhiều lúc các blogs cá nhân có đụng vào
các vấn đề chính trị, xã hội nhạy cảm thật, nhưng mình tin ở độ trong sáng, sự
vững vàng về chính trị của các nhà văn này, vả lại, người đọc hôm nay họ tỉnh
táo lắm, dễ gì anh viết xằng bậy mà người ta nghe đâu. Hơn nữa, dù các trang
báo mạng có thông tin không chính xác thì thiếu gì kênh để thông tin trở lại.
Có sao đâu!
Trước
chuyến đi Mỹ, mình hỏi anh Đặng Hữu Trung, một cựu lãnh sự ngoại giao, mang cái
gì cho bạn đây? ở Mỹ không thiếu gì cả, nhưng quà thì chỉ có chè, cà phê, mình
Nghệ Tĩnh thì mang lạc, sang bên đó anh em rang lạc uống bia với nhau. Ngoài những
thứ đã nói đó, mình mang thêm một đặc sản độc đáo nữa, đó là sách Nguyễn Quang
Lập. Lập đưa mình chín cuốn. Cuốn nào cuốn nấy như cục gạch, nặng chình chịch.
Mình chỉ mang đi có sáu cuốn làm quà. Ở Mỹ, qua mạng, người ta đọc Nguyễn
Quang Lập cả rồi. Mình láu cá, bảo rằng Lập nó tặng anh (chi) cuốn sách. Ông bạn
mình cảm động lắm, bảo hôm nào về anh nhớ cầm chai rượu tôi gửi biếu Nguyễn
Quang Lập nhé. Báo hại mình tha chai rượu loanh quanh cả nghìn cây số trên đất
Mỹ trước khi mang nó về Việt nam cho Lập.
Mình biết Nguyễn Quang Thiều, nhưng
không quen, hôm ngồi
uống rượu với Trần Ngọc Tuấn Đồng nai, Tuấn gọi cho Thiều rồi đưa máy cho mình
nói chuyện, Thiều bảo ông có cái gì gửi cho tôi đi. Thế là lên Tam đảo, mình ngồi
kinh doanh Lập. Không biết mình có nên gửi trước cho nó đọc không nhỉ?
Tam
đảo ngày 24/7/2012
Tác
giả gửi cho Quê choa
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét